Ewa Kaczmarzewska
nauczyciel specjalista w Szkole Podstawowej nr43 im. Ignacego Jana Paderewskiego w Lublinie

CHOREOTERAPIA, CZYLI TERAPIA TAŃCEM I RUCHEM

Artykuł porusza tematykę znaczenia ruchu w rozwoju człowieka. Ruch, muzyka i taniec działają na człowieka kojąco i relaksująco, dzięki czemu znajdują szerokie zastosowanie w terapii. W treści zawarta jest również historia wyłonienia się choreoterapii z nurtu arteterapii.

Mówi się, że „muzyka łagodzi obyczaje”, ta sentencja powszechnie nam znana, sięga czasów Arystotelesa, który uważał, że ,,muzyka wpływa na uszlachetnienie obyczajów” (w tłumaczeniu L. Piotrowicza). W obu twierdzeniach muzyka kojarzy się z czymś przyjemnym, łączy się z tańcem, ruchem i dobrym samopoczuciem. Platon dostrzegał w muzyce jeszcze inne zalety, pisał: „śpiewać i tańczyć to być dobrze wykształconym”, widział tu wartości niezbędne do prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa. Według Platona ruch, śpiew i muzyka wpisane są w naturalną potrzebę człowieka, są atrybutem młodości. Pisał też, że młode jednostki, zarówno ludzkie jak i zwierzęce, nie są w stanie zachować spokoju oraz ciszy, starają się bowiem zawsze być w ruchu, skakać i krzyczeć.

Jak widać taniec towarzyszył człowiekowi od najdawniejszych czasów. To człowiek stworzył taniec, był jego wykonawcą i jednocześnie odbiorcą. Ludzie zawsze mieli potrzebę wyrażania emocji poprzez ruch przy dźwiękach muzyki. Taniec, rytm i ruch, stają się drogą do uzyskania harmonii ciała i umysłu, ułatwiają poznanie siebie i swoich emocji, a także porozumiewania z innymi ludźmi. Pozytywna rola tańca znalazła swoje odbicie w coraz częściej docenianej i stosowanej funkcji terapeutycznej, wykorzystywanej w pracy z osobami dorosłymi oraz z dziećmi. Techniką, która bazuje na ruchu, muzyce i tańcu jest choreoterapia.

Choreoterapia jest jedną z dziedzin arteterapii, czyli terapii poprzez sztukę. Termin wywodzi się z języka greckiego od słów choreira – taniec i therapeira – leczenie, terapia. Jako oddzielny nurt powstała ok. 1940 r. na terenie Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Amerykańskie Stowarzyszenie Terapii Tańcem (ADTA), definiuje terapię tańcem jako psychoterapeutyczne zastosowanie ruchu w celu przyspieszenia emocjonalnej i fizycznej integracji jednostki. Choreoterapia jest jedną z metod leczenia ruchem, która poprzez stymulację właściwościami leczniczymi tańca wpływa pozytywnie na poprawę
psychofizycznego zdrowia człowieka. Za prekursorkę terapii tańcem, uważana jest amerykańska tancerka Marian Chace, która jako pierwsza wprowadziła terapię tańcem do świata medycyny zachodu, stosując ją również wobec pacjentów, z którymi nie był możliwy kontakt werbalny. Znaczący wpływ w rozwój choreoterapii wniósł Rudolf von Laban węgierski tancerz, choreograf i teoretyk tańca, innowator w dziedzinie teorii tańca, choreografii i edukacji. Analizował on sposób poruszania się ludzi, zmiany w kształcie i układzie ich ciała, dynamice ruchów, w odniesieniu do aktualnego samopoczucia. Na tej podstawie uznał, że taniec niesie w sobie niewerbalny przekaz. Według Marty Graham, amerykańskiej choreografki i tancerki ,,taniec jest ukrytym językiem duszy”. W Polsce choreoterapię rozwinęła dr Zofia Aleszko, która m.in. napisała pierwszy w Polsce doktorat na temat zastosowania tańca w leczeniu nerwic.
Muzyka, która współtworzy taniec, sama w sobie pełni funkcje terapeutyczne. Współcześnie określa się ją jako muzykoterapię, należącą do nurtu arteterapii. Zastosowanie muzyki jako środka terapeutycznego sięga kilku tysięcy lat. Najstarszy zapis o jej pozytywnym wpływie pochodzi sprzed trzech tysięcy lat, kiedy to w Starym Testamencie czytamy: „A kiedy zły duch zesłany przez Boga napadał na Saula, brał Dawid cytrę i grał. Wtedy Saul doznawał ulgi, czuł się lepiej, a zły duch odstępował od niego”.(1 Sm 16,23). Myśliciele antyczni Pitagoras i Arystoteles analizowali muzykę w aspekcie profilaktyki psychohigienicznej, natomiast szamani stosowali taniec, śpiew i grę na instrumentach podczas rytuałów leczniczych. Termin ,,muzykoterapia” pojawił się w literaturze światowej dopiero około 1950 r. Pełny rozkwit muzyki jako formy terapii nastąpił w XX wieku, kiedy w wyniku przeprowadzonych badań w dziedzinie psychiatrii i psychologii eksperymentalnej wykazano bardzo duży wpływ muzyki na zdrowie pacjentów.

Muzyka i taniec silnie oddziałują na rozwój psychofizyczny człowieka. Choreoterapia opiera się na założeniu, że ciało człowieka i umysł są ze sobą połączone i nie da się ich rozdzielić. Poprzez ruch można dążyć do poznania siebie, pokazać swój stan emocjonalny, komunikować swoje potrzeby. Choreoterapia pozwala dotrzeć do negatywnych przeżyć i wydarzeń, które mogły mieć wpływ na kształtowanie się osobowości danej jednostki, oraz być przyczyną jej obecnych problemów. Terapia tańcem nie opiera się na nauce zasad technicznych, kroków czy kombinacji, najważniejsza jest improwizacja oraz pełna dowolność wykonywanych ruchów. Terapeuta nie ocenia, skupia się na kreatywnym aspekcie nieświadomości, służy wsparciem i pomocą. Poddanie się tańcowi sprawia, że człowiek pozbywa się wewnętrznych blokad, negatywnych myśli, a także lęków i napięcia psychicznego, zaczyna odczuwać stan relaksu oraz przyjemności. Niektórym osobom będącym w stanie choroby pomaga również choć na chwilę oderwać się od rzeczywistości. Choreoterapia przeznaczona jest dla wszystkich, zarówno dla tych, którzy chcą zadbać o swoje dobre samopoczucie jak i dla osób z problemami zdrowotnymi.

Choreoterapia pełni trzy funkcje: profilaktyczną, diagnostyczną i terapeutyczną. Funkcja profilaktyczna związana jest z aktywnym wypoczynkiem. Taniec traktowany jest jako relaks, sposób na odreagowanie stresu, zapobieganie nieprawidłowościom w obrębie narządu ruchu. Funkcja diagnostyczna wywodzi się z obserwacji i założenia, że ruchy taneczne stanowią odzwierciedlenie osobowości człowieka, są więc cennym źródłem informacji przydatnych w określeniu diagnozy. Z kolei funkcję terapeutyczną można rozpatrywać pod kątem oczekiwanych efektów.

Choreoterapię można stosować przy wspomaganiu wielu zaburzeń i schorzeń, należy tu wymienić:
- choroby psychiczne (zwłaszcza depresję i schizofrenię),
- zaburzenia lękowe,
- obniżoną sprawność motoryczną,
- niepełnosprawność intelektualną,
- ofiary przemocy,
- osoby przejawiające zachowania agresywne,
- zespół stresu pourazowego,
- zaburzenia osobowości,
- nadpobudliwość,
- uzależnienia,
- mózgowe porażenie dziecięce,
- zaburzenia odżywiania,
- autyzm,
- choroby onkologiczne,
- trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych,
- brak samoakceptacji oraz obniżona samoocena.

Choreoterapia zalecana jest przy chorobach neurologicznych. Ruch korzystnie wpływa na poprawę sprawności motorycznej, wzmacnia mięśnie oraz zwiększa ruchomość w stawach, poprawia krążenie, ułatwia oddychanie, pobudza wydzielanie hormonów szczególnie endorfiny, tzw. hormonu szczęścia.

Terapia tańcem łączy ze sobą pracę oraz zabawę przy dźwiękach różnorodnej muzyki, dzięki czemu jest bardzo atrakcyjną formą dla wszystkich dzieci. Dzieciom trudno jest za pomocą słów opisać swoje problemy, uczucia i odczucia. To przez ruch i ciało uczą się komunikacji z otoczeniem, poznają świat i wyrażają swoje emocje. Taniec stwarza dzieciom pełną swobodę do improwizacji ruchowej oraz umożliwia upust wyobraźni przestrzennej. Jest to niezwykle ważne, ponieważ dzieci za nadmiar energii są często przez rodziców strofowane. W przypadku dzieci niepełnosprawnych intelektualnie choreoterapia stanowi uzupełnienie rewalidacji. Dzieci te, miewają problem z akceptacją siebie i własnego ciała, wykazują niechęć do aktywności ruchowej, mają barierę w komunikacji werbalnej i niewerbalnej. Taniec pomaga im się uzewnętrznić, daje poczucie wolności i radości, ponadto wspomaga deficyty motoryczne, koryguje postawę, poprawia elastyczność, redukuje napięcie psychoruchowe oraz ułatwia proces komunikacji i socjalizacji.

Do zadań terapii tańcem należy m. in.:
- pomoc w otwarciu się na siebie i swoje potrzeby,
- uaktywnienie się na odczuwanie własnego ciała i jego granic,
- wzrost sprawności fizycznej i ruchowej,
- akceptacja siebie i swoich możliwości,
- wzrost poczucia własnej wartości,
- odreagowanie napięcia i stresu;
- uspokojenie i rozluźnienie,
- wzrost energii życiowej,
- budowanie relacji społecznych.

Choreoterapia może być prowadzona w formie indywidualnej lub grupowej. W terapii indywidualnej cały proces dostosowany jest do potrzeb pacjenta. Terapeuta wprowadza odpowiednie techniki mające na celu nawiązanie współpracy dwóch osób, budowanie wzajemnego zaufania i otwarcia się na drugiego człowieka.

Forma grupowa ma na celu pomóc pacjentowi wyzbyć się uczucia izolacji, wzbudzić potrzebę przynależności do grupy i nawiązywać z nią pozytywnych relacji. Stwarza warunki do podejmowania nowych wyzwań, motywuje do działania i wzmacnia poczucie wartości. Podsumowując należy stwierdzić, że ruch, muzyka i taniec zawsze były źródłem dobrej energii, uwalniały człowieka z negatywnych emocji dając w zamian wiele radości i pozytywnych odczuć. Te elementy mające w sobie pewną magię, z dużym powodzeniem wykorzystuje się do terapii osób dorosłych, dzieci, ludzi zdrowych szukających relaksu jak i dla tych, którzy borykają się z różnymi problemami zdrowotnymi. Taniec, ze swoim bogactwem form, w powiązaniu z muzyką, która stanowi w terapii pewnego rodzaju magnes emocjonalny, działa na człowieka niezwykle wszechstronnie. Ta wszechstronność dotyczy wielu sfer życia człowieka, poprawiając jego funkcjonowanie. Taniec zawsze był i jest jedną z atrakcyjniejszych form aktywności ruchowej, uruchamia w człowieku pokłady energii, nastawia pozytywnie do życia spełniając tym samym oczekiwania stosowania terapii.

Bibliografia
1.Walter Hatto Gross: Tanz. Tanzkunst. W: Der Kleine Pauly. T. 5. Stuttgart: A. Druckenmüller, 1975, kol. 513-514.
2.(1 Sm 16,23).
3.Koziełło D., Taniec i psychoterapia, KMK Promotions Poznań 2002.
4.Wikipedia