Katarzyna Dral, Justyna Madeja

Niniejszy artykuł powstał na podstawie materiałów ze szkolenia, w którym uczestniczyła pani Katarzyna Dral: „Happy Schools: Positive Education for Well-Being and Life-Skills Development” w ramach projektu „Żeby znowu chcieć - w poszukiwaniu motywacji i radości z nauczania” o numerze 2019-1-PL01-KA101-064598 zrealizowanego w III Liceum Ogólnokształcącym w Białymstoku w ramach projektu Międzynarodowa mobilność kadry edukacji szkolnej realizowanego ze środków PO WER na zasadach Programu Erasmus+sektor Edukacja szkolna oraz szkolenia e-learningowego, prowadzonego przez panią Katarzynę Dral oraz panią Justynę Madeję- metodyka w MODM w Białymstoku.

Artykuł przedstawia główne założenia pozytywnej edukacji w szkole oraz podaje przykłady dobrych praktyk, do wykorzystania w codziennej pracy w szkole i klasie.

Zacznijmy od prostego pytania- czy dobrego samopoczucia należy uczyć w szkole? Częstość występowania depresji wśród młodych ludzi jest szokująco wysoka na całym świecie. Niepokojącym faktem jest to, że rosnący procent młodzieży doświadcza epizodu depresji w trakcie edukacji w szkole. Według niektórych szacunków depresja jest około dziesięciokrotnie częstsza niż 50 lat temu (Wickramaratne i in., 1989). Ponadto kilka badań sugeruje, że wiek pierwszego zachorowania zmniejszył się od wieku dorosłego do okresu dojrzewania (Weissman, 1987; Lewinsohn i wsp., 1993). Chociaż badacze dyskutują, czy wyniki te odzwierciedlają wzrost częstości występowania depresji, wzrost świadomości depresji lub problemy metodologiczne, praktycznie wszyscy badacze są przerażeni tym, jak duże jest zjawisko depresji i -w większości przypadków- nie jest ona leczona (Twenge i Nolen-Hoeksema, 2002; Costello i in., 2006).

Szczególnie dzisiaj, kiedy z jednej strony mamy do czynienia z młodzieżą, która wraca do szkół po dwóch latach nauczania zdalnego, a z drugiej doświadcza wojny blisko naszych granic, potrzeba skupienia się na trosce o dobrostan i dobre samopoczucie zarówno uczniów, jak i nasze własne- nauczycieli i pedagogów, staje się tak ważna, jak nigdy dotąd.

W dalszej części artykułu przedstawiona zostanie definicja pozytywnej psychologii, pojęcie szczęścia w jej ujęciu, a następnie przykłady praktycznego zastosowania edukacji pozytywnej.

Psychologia pozytywna skupia się na pozytywnych wydarzeniach i wpływach w życiu, w tym na:

• Pozytywnych doświadczeniach (takie jak szczęście, radość, inspiracja i miłość).
• Pozytywnych stanach i cechach (takie jak wdzięczność, odporność i współczucie).
• Pozytywnych instytucjach (stosowanie pozytywnych zasad w całych organizacjach i instytucjach).

Martin Seligman, znany pionier psychologii pozytywnej, wyjaśnia, że szczęście nie zawsze zależy od naszego statusu społecznego, religii czy fizycznego piękna. Szczęście jest w rzeczywistości wyjątkową kombinacją tego, co nazywał “mocnymi stronami”, takimi jak poczucie człowieczeństwa, wstrzemięźliwość, wytrwałość i umiejętność prowadzenia pełnego sensu życia. Psycholodzy, tacy jak Seligman, Ed Diener i Mihaly Csiskzenmihalyi, zanurzają się w badaniu pozytywnych emocji z rygorystycznej perspektywy naukowej. Chcą się dowiedzieć, jakie procesy i sytuacje mogą najbardziej wpłynąć na nasze zdrowie, wydajność i ogólne zadowolenie z życia. 

Model Autentycznego Szczęścia

W omawianym modelu szczęście jest traktowane jako efekt uboczny określonego sposobu funkcjonowania. To wypadkowa stylu życia, który w wersji optymalnej powinien uwzględniać doświadczanie pozytywnych emocji, zaangażowania oraz poczucia sensu. Zatem – po pierwsze powinno być to życie przyjemne, po drugie – zaangażowane i po trzecie – sensowne. Te trzy ścieżki mają doprowadzić nas do szczęścia.

1. Życie przyjemne

To najbardziej oczywista ze ścieżek do podniesienia samopoczucia. Szczęście przez wielu utożsamiane jest z przyjemnością i nie zabrakło jej również w modelu Seligmana. Interesujące jest jednak w tym ujęciu to, że w kontekście przyjemności uwzględnia ono nie tylko aktywne poszukiwanie pozytywnych emocji w teraźniejszości, ale także w przeszłości i przyszłości.

Jak zatem odczuwać zadowolenie z przeszłości, kiedy nie dostrzega się ku temu powodów? Seligman nie oferuje magicznych metod na zmianę przeszłości czy usunięcie niechcianych wspomnień. Proponuje jednak, aby spróbować spojrzeć na swoją przeszłość z innej perspektywy i postarać się – nie negując negatywnych wydarzeń – dostrzec również pozytywne wątki w swojej historii życia. Słowem: chodzi o to, by nie generalizować złych doświadczeń na swoją całą przeszłość. Niedostrzeganie dobrych wydarzeń i skupianie się wyłącznie na złych znacząco przyczynia się do obniżenia poczucia szczęścia.   Seligman radzi, wobec tego, aby podjąć próbę wypracowania w sobie wdzięczności za dobre aspekty swojego życia.

Optymizm – zalecenia

Metoda zwiększania optymizmu i nadziei proponowana przez Seligmana polega na rozpoznawaniu i kwestionowaniu pesymistycznych myśli. W uproszczeniu chodzi o to, żeby spojrzeć na katastroficzne przekonania z dystansem i rzeczowo przeanalizować dowody, na których opieramy swój osąd. Jak radzi Seligman, te niekorzystne przekonania należy traktować jak rywala, którego celem jest uprzykrzenie nam życia. Należy podjąć z nim walkę na argumenty i ostatecznie wyprowadzić go z błędu.

W dyskusji z przekonaniami można się posłużyć modelem TPSKA, gdzie:

• T – oznacza trudność, czyli jakiś frapujący problem czy wydarzenie, które nas martwi;
• P – przekonanie wywołane przez trudność, czyli myśli, które pojawiają się w głowie w obliczu tego problemu;
• S – skutki przekonania, czyli nastrój i zachowanie wywołane przez przekonanie;
• K – kwestionowanie, czyli krytyczna analiza przekonań pod kątem ich słuszności, a zatem rozważenie: Dlaczego tak myślę? Na jakich dowodach opieram swoje przekonanie? Czy to są fakty? Czy taka jest prawda? Czy można tę sytuację zinterpretować inaczej?
• A – aktywizacja, czyli przypływ energii do alternatywnego postępowania w obliczu trudności, który pojawia się po zakwestionowaniu przekonania – nabranie dystansu do sytuacji.

2.  Życie zaangażowane

Kolejną drogą do szczęścia jest wykorzystywanie swoich umiejętności i mocnych stron charakteru w różnych obszarach życia: osobistym, duchowym, rodzinnym czy zawodowym. Według Seligmana chodzi tu o angażowanie się w przedsięwzięcia, przy realizacji których mamy okazję rozwijać swój potencjał.

3. Życie w poczuciu sensu

Ostatnia ścieżka prowadząca do szczęścia wiąże się z wykorzystywaniem swoich umiejętności i zasobów w służbie większej idei – czegoś, co wykracza poza nasz osobisty interes. O ile zatem na ścieżce zaangażowania chodzi o to, aby stawać się coraz lepszym człowiekiem, o tyle w punkcie dotyczącym sensu chodzi o to, aby czynić lepszym świat wokół siebie.

ĆWICZENIE: Zapisz od jednej do czterech chwil szczęścia, których doświadczyłeś/łaś w ciągu dnia, np. poranna kawa na tarasie, wieczorny spacer z psem. Bądź konkretny/na, opisz miejsce, ludzi, z itp. Jeśli nie możesz znaleźć takich chwil, przypomnij chwilę szczęścia z przeszłości.

Edukacja pozytywna to połączenie tradycyjnych zasad edukacji z badaniem szczęścia i dobrostanu, z wykorzystaniem modelu PERMA Martina Seligmana i klasyfikacji wartości w działaniu (VIA).

Seligman, jeden z twórców psychologii pozytywnej, włączył psychologię pozytywną do modeli edukacyjnych jako sposób na zmniejszenie depresji u młodych ludzi oraz poprawę ich samopoczucia i szczęścia. Wykorzystując jego model PERMA (lub jego rozszerzenie-  PERMAH) w szkołach, edukatorzy i praktycy mają na celu promowanie pozytywnego zdrowia psychicznego wśród uczniów i nauczycieli.

„PERMA” to skrót od pięciu aspektów dobrego samopoczucia według Seligmana:

P – Pozytywne emocje: chociaż poszukiwanie samych pozytywnych emocji nie jest zbyt skutecznym sposobem na poprawę samopoczucia, doświadczanie pozytywnych emocji jest nadal ważnym czynnikiem. Częścią dobrego samopoczucia jest cieszenie się chwilą, tj. doświadczanie pozytywnych emocji;

E – Zaangażowanie: Poczucie zaangażowania, w którym możemy stracić poczucie czasu i całkowicie pochłonąć się w coś, co lubimy i w czym się wyróżniamy, jest ważnym elementem dobrego samopoczucia. Trudno jest mieć rozwinięte poczucie dobrostanu, jeśli nie jesteś naprawdę zaangażowany w nic, co robisz;

R: (Pozytywne) Relacje: Ludzie są istotami społecznymi i polegamy na kontaktach z innymi, aby naprawdę się rozwijać. Posiadanie głębokich, znaczących relacji z innymi jest niezbędne dla naszego dobrego samopoczucia;

M – Znaczenie: Nawet ktoś, kto jest szalenie szczęśliwy przez większość czasu, może nie mieć rozwiniętego poczucia dobrostanu, jeśli nie znajduje sensu w swoim życiu. Kiedy poświęcamy się sprawie lub rozpoznajemy coś większego niż my sami, doświadczamy poczucia sensu, którego po prostu nie można zastąpić;

A – Osiągnięcie/a: Wszyscy dobrze się rozwijamy, gdy odnosimy sukcesy, osiągamy nasze cele i poprawiamy się. Bez dążenia do osiągnięcia sukcesu brakuje nam jednego z puzzli autentycznego dobrego samopoczucia.

Jak wzbudzić pozytywne emocje w klasie i szkole?

1. Ułatwiaj współpracę.

2. Pozwól wyrażać siebie poprzez kreatywne działania.

3. Poświęć kilka chwil na początku każdej lekcji, aby dostroić się do emocjonalnego stanu klasy i wesprzeć tych, którzy mogą tego potrzebować.

4. Poproś uczniów, aby Ci pomogli, kiedy tego potrzebujesz; poczują się docenieni.

5. Używaj muzyki w tle, aby stworzyć przyjemne otoczenie i pozwalaj na korzystanie z niej, kiedy tylko jest to możliwe.

6. Pozwól uczniom poruszać się co 20-30 minut, rozciągnąć ciało gdy czują się ospali lub zmęczeni.

7. Organizuj wyjścia i wycieczki klasowe.

8. Wyznacz miejsce na podwórku lub w szkole, w którym uczniowie mogą się w razie potrzeby wyciszyć.

9. Stwórz ładny pokój nauczycielski.

10. Poproś o wsparcie kolegę, kiedy go potrzebujesz. Nauczyciele są wspaniali, ale nie są super bohaterami.

ĆWICZENIE: Pozytywne słownictwo emocjonalne i mapa myśli w klasie

1. Poproś uczniów, aby wymienili kilka pozytywnych emocji, które przychodzą im do głowy i poproś ich, aby podali krótką definicję każdej z nich.

2. Następnie możesz omówić definicje, które podali, i poprosić uczniów o zrobienie następującego quiz’u  https://www.studystack.com/quiz-3223323 (quiz w języku angielskim)

3. Później możesz zaprosić uczniów do stworzenia mapy myśli o tym, jakie czynności/czynności sprawiają, że odczuwają pozytywne emocje.

4. Na koniec zastanów się i przeprowadź burzę mózgów na temat tego, jak mogą zwiększyć te pozytywne emocje w klasie.

To ćwiczenie pomoże im zwiększyć ich słownictwo dotyczące pozytywnych emocji, świadomość tego, co sprawia, że czują się dobrze, oraz ułatwi nawiązywanie więzi i pozytywnych relacji we wspólnych dążeniach by znaleźć odpowiedź na pytanie „co możemy razem zrobić, aby czuć się dobrze w szkole?”.

ĆWICZENIE:

1. Każdego dnia kończ zajęcia prosząc uczniów, aby zastanowili się i zapisali trzy rzeczy, które poszły dobrze w ciągu dnia lub na Twoich zajęciach. Mogą one dotyczyć czegoś, co osiągnęli, czegoś dobrego, co zrobili dla innych lub ćwiczeń, które im się podobały. Jeśli uczniowie chcą, mogą podzielić się z Tobą i kolegami z klasy swoimi spostrzeżeniami.

2. Stwórz wspólną tablicę ogłoszeń o rzeczach, które osiągnęli jako zespół, zajęciach, które im się podobały, itp. Na tablicy uczniowie mogą również przyczepiać zdjęcia, które sprawią, że poczują się dobrze.

Innym dobrze znanym tematem w psychologii pozytywnej jest ‘Flow’, czyli stan między satysfakcją a euforią, wywołany całkowitym oddaniem się jakiejś czynności. Oznacza on także minimalizowanie znaczenia czynników zakłócających pracę, na rzecz koncentracji na wykonywanej aktywności.

Jak zwiększyć przepływ w klasie?

1. Połącz ćwiczenia na zajęciach z czymś, co lubią robić Twoi uczniowie. Mogą Ci nawet pomóc w ich zaprojektowaniu.

2. Upewnij się, że cel wykonanego ćwiczenia jest jasny, a informacja zwrotna jest natychmiastowa.

3. Rzuć wyzwanie swoim uczniom za pomocą otwartych ćwiczeń, aby mogli w nich uczestniczyć pomimo różnych poziomów umiejętności (nie za trudne, nie za łatwe).

4. Zachęcaj uczniów, aby nabrali pewności co do swoich umiejętności. Często uczniowie mają wystarczające umiejętności, aby wykonać zadanie, ale nie są pewni siebie i czują, że popełnią błąd, więc się wycofują.  Twoje zachęty podniosą ich samoocenę.

5. Zbadaj z uczniami, jakie mocne strony posiadają i na których mogą polegać podczas zajęć.

6. Unikaj niepotrzebnych zakłóceń i zapewnij przyjemne środowisko do pracy (dobre światło, muzyka).

7. Zidentyfikuj i zaplanuj ramy czasowe, których potrzebują, aby bez pośpiechu ukończyć ćwiczenie.

8. Bądź wzorem do naśladowania! Jeśli jesteś zaangażowany w proponowane przez siebie działanie, przyciągniesz uwagę uczniów swoim entuzjazmem.

Jak praktykować wdzięczność w szkole?

1. Bądź przykładem. Okazuj wdzięczność swoim uczniom, kolegom, rodzicom, personelowi szkoły.

2. Zawieś tablice wdzięczności, na których uczniowie będą napisać, za co są wdzięczni.

3. Poproś uczniów, aby na koniec zajęć powiedzieli za co są wdzięczni.

4. Poproś uczniów, aby prowadzili osobisty dziennik wdzięczności.

5. Napisz list do kogoś, opisując za co jesteś mu wdzięczny.

6. Medytuj nad wdzięcznością.

7. Poćwicz szczere podziękowanie.

Jak rozwijać nastawienie na rozwój u uczniów?

Nastawienie nauczyciela jest bardzo ważne: badania potwierdziły pogląd, że wpływa on na sposób, w jaki nauczyciele reagują na uczniów.

• Unikaj chwalenia inteligencji

Gdyby inteligencja była cechą, szkoła nie miałaby racji bytu.

• Unikaj chwalenia prostego wysiłku

Czasami uczniowie naprawdę bardzo się starają, ale nie osiągają tego, czego chcą. Może muszą bardziej się wysilać, ale używając innego podejścia, planu, nastawienia lub pracy nad swoimi emocjami.

• Wprowadź nowy pozytywny język. Na przykład:

Jeszcze nie mogę tego zrobić- To nie jest trudne, to nowa okazja do przećwiczenia tego, czego się nauczyłem- Błąd to okazja do nauki.

• Śledź proces wizualnie i celebruj każdy krok w kierunku osiągnięcia sukcesu.

Wszyscy nosimy w sobie pragnienie osiągnięć, wysokiej kompetencji i sukcesu w przeróżnych dziedzinach: w pracy, sporcie, w grach, w hobby. Warto zatem wyznaczać sobie mniejsze i większe cele, których realizacja da nam poczucie osiągnięcia czegoś dla nas ważnego, bo wtedy będziemy się lepiej ze sobą czuli.

Działania wspierające osiągnięcia w klasie

• pochwal wysiłek, zwracając uwagę na wytrwałość i zastosowaną strategię
• doceń pracę w klasie
• napisz pochlebną notatkę na tablicy ogłoszeń w klasie
• załóż stronę na Instagramie lub Facebooku, aby uwieczniać udane chwile i uroczystości
• stwórz system nagradzania klas: np. zorganizuj specjalną klasową imprezę, gdy uczniowie ukończą długoterminową pracę/projekt
• zadbaj o uznanie przez rówieśników: to ćwiczenie można wykorzystać jeszcze przed osiągnięciem sukcesu, aby wzmocnić zniechęconych uczniów lub zwiększyć zaufanie wszystkich. Każdy uczeń otrzymuje kopertę z kartką w środku lub karteczkę samoprzylepną, na której musi wpisać swoje imię. Będąc w kręgu, uczniowie podają kopertę (lub karteczkę samoprzylepną) osobie po prawej i wpisują mocny punkt, który według nich charakteryzuje kolegów z klasy, którzy są właścicielami kopert (lub karteczki samoprzylepnej). Gwarantowany jest wzrost poczucia własnej wartości!

Bibliografia:

1. Seligman, Martin E. P. Prawdziwe szczęście. Psychologia pozytywna a urzeczywistnienie naszych możliwości trwałego spełnienia. Poznań: Media Rodzina, cop. 2005.
2. Martin E. P. Seligman. Optymizmu można się nauczyć. Jak zmienić swoje myślenie i swoje życie. Poznań: Media Rodzina of Poznań, 1996.
3. Czapiński, Janusz. Psychologia szczęścia. Kto, kiedy, dlaczego kocha życie i co z tego wynika, czyli Nowa odsłona teorii cebulowej.  Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 2017.
4. Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka. Redakcja naukowa Janusz Czapiński. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2015.
5. Goldie Hawn, Wendy Holden. 10 minut uważności. Jak pomóc dzieciom radzić sobie ze stresem i strachem.  Warszawa: MT Biznes Sp. z o.o., 2020.
6. Louise Hayes, Joseph Ciarrochi. Trudny czas dojrzewania. Jak pomóc nastolatkom radzić sobie z emocjami, osiągać cele i budować więzi, stosując terapię akceptacji i zaangażowania oraz psychologię pozytywną / Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2019.
7. Uz Afzal. Mindfulness dla dzieci. Pomóż swojemu dziecku osiągnąć spokój i zadowolenie od śniadania do dobranocki. Łódź: Studio Koloru, 2020.

Obecny projekt 2017-1-PL01-KA101-036491, nad którym pracujemy, dotyczy pracy z uczniem z trudnościami w nauce. Nauczyciele wyjechali na 4 szkolenia do Finalndii, Hiszpanii, Portugalii i do Włoch. W pierwszej mobilności tego projektu delegacja nauczycieli wyjechała w październiku 2017r. do miasta Joensuu w odległej Finlandii. Było to bardzo ciekawe doświadczenie ze względu na pozytywne opinie o systemie edukacji tego kraju. W ramach wyjazdu do Finlandii uczestnicy mieli szansę zapoznać się z fińskim systemem szkolnictwa, regionalną polityką oświatową oraz poznać najlepsze metody nauczania uczniów z trudnościami w nauce. Wyjazd dał naszym nauczycielom okazję do porównania polskich i fińskich warunków kształcenia, metod dydaktycznych i organizacji pracy w oświacie. Nauczyciele wzięli udział w dwóch warsztatach dotyczących fińskiego systemu, technik pracy wspierających dzieci z trudnościami edukacyjnymi oraz zaprezentowali nasz region i szkołę. Zwiedziliśmy szkołę, przyglądaliśmy się lekcjom języka angielskiego, zajęciom artystycznym i różnym lekcjom uczniów z dysleksją, czy też uczniów niepełnosprawnych. Ogromne wrażenie wywarł na nas sposób współpracy z rodzinami uczniów. Kolejny dzień to dyskusja nauczycieli o wsparciu uczniów, przedstawianie metod nauczania korzystnych dla dzieci. Należy podkreślić, że oprócz ciekawych doświadczeń, podróż ta wzbogaciła nas o nowe pomysły, zapoznaliśmy się z fińskimi warunkami kształcenia i poznaliśmy ciekawe metody pracy. Przed nami jeszcze 3 wyjazdy. Na podstawie zdobytej wiedzy przygotowujemy materiały dla rodziców, wspierające dzieci w nauce. Projekt dotyczy nas nauczycieli, naszych uczniów, ale przede wszystkim współpracy z rodzicami, co jest kluczowe w pracy z uczniem z trudnościami. Po wizycie w Finlandii nasza szkoła wykorzystuje zdobyte doświadczenie i nabyte kompetencje pracowników do planu strategicznego rozwoju organizacji oraz do codziennej pracy. Dzięki niemu kadra edukacyjna zdobywa międzynarodowe doświadczenie i z pewnością wykorzysta je do podniesienia jakości kształcenia nie tylko w szkole macierzystej, ale również w regionie. Ponadto nauczyciele dzielą się swoją wiedzą i przekazują innym innowacyjne metody nauczania.
Jednym z głównym priorytetów Komisji Europejskiej jest przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu oraz zapobieganie wcześniejszemu kończeniu edukacji. Istnieje ogromna potrzeba wspierania rozwoju uczniów z różnymi dysfunkcjami, którzy często nie mają pomocy i wsparcia w domu. Głównym celem naszego ostatniego projektu jest przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, wyrównywanie szans edukacyjnych, podniesienie jakości usług edukacyjnych oraz kształtowanie kompetencji kluczowych uczniów szkoły podstawowej u dzieci z szerokorozumianymi specyficznymi trudnościami w nauce lub w funkcjonowaniu w społeczeństwie poprzez nowe kompetencje,
umiejętności i odpowiedni dobór metod codziennej pracy nauczycieli. Jak istotne to jest dla uczniów, nauczycieli i rodziców.
Działania przewidziane w projekcie ukierunkowane są przede wszystkim na wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów przejawiających problemy w procesie nauczania poprzez codzienne prowadzenie zajęć z wykorzystaniem odpowiednich technik i metod, ukierunkowane na rozwój kompetencji kluczowych, rozwijanie zainteresowań matematycznych, językowych oraz społecznych u dzieci określanych mianem "trudnych dzieci".
Etap szkoły podstawowej jest bardzo ważny , to jest właśnie ten etap rozwoju kiedy młody człowiek "jest jak z plasteliny", to wtedy najwięcej jest w stanie przyswoić, to wtedy najbardziej rozwija swoje umiejętności. Taki potencjał trzeba w tym właśnie momencie pobudzać do działania, a nie ograniczać. Rodzic, nauczyciel jest w stanie wyrobić wiele nawyków, ukształtować osobowość, ukierunkować na sukces lub porażkę, budować pewność siebie lub wpędzać w kompleksy. To często na tym etapie wykrywa się i diagnozuje autyzm, zaburzenia zachowania, zaburzenia emocjonalne, dysleksje i różne specyficzne trudności w uczeniu się oraz funkcjonowaniu w społeczeństwie. I na tym etapie trzeba odpowiednio pracować z dzieckiem, żeby umożliwić mu odpowiedni poziom rozwoju umiejętności społecznych, poczucie własnej wartości, naukę tolerancji, motywację do nauki pomimo trudności, które spotykają ich w szkole. Jeśli pozbawimy takie dzieci tych możliwości lub nieumiejętnie nimi pokierujemy doprowadzimy do nawarstwiania się niepowodzeń szkolnych, w efekcie skazujemy takich uczniów na brak pracy, demoralizację społeczną, wagary, przerwanie edukacji. W wielu przypadkach trudności szkolne wynikają z problemów środowiskowych, trudnej sytuacji rodzinnej, patologii, rodzin dysfunkcyjnych, uwarunkowań genetycznych i tylko wsparcie zewnętrzne takiej osobowości może doprowadzić do sukcesu w jej życiu dorosłym, zdobycia pracy i bycia dobrym członkiem naszego społeczeństwa na miarę własnych możliwości.
Nauczyciele spędzają z dziećmi w szkole wiele godzin i mają duży wpływ na kształtowanie ich osobowości oraz przede wszystkim na poziom opanowania podstawowych umiejętności. Potrzebują mieć aktualną wiedzę na temat pracy z dzieckiem ze specyficznymi trudnościami w nauce. Świat idący do przodu musi także do przodu kierować swoje społeczeństwo.

Celem projektu jest:

• wyrównanie szans edukacyjnych dzieci,
• rozwój kompetencji kluczowych, rozwijanie zainteresowań matematycznych, językowych oraz społecznych u uczniów z trudnościami,
• poznanie technik pracy z dziećmi z fragmentarycznymi zaburzeniami rozwoju, deficytami rozwojowymi,
• poznanie sposobów wspierania uczniów z zaniedbaniami środowiskowymi lub z wysoką absencją,
• eliminacja niepowodzeń szkolnych,
• podniesienie kompetencji nauczycieli w zakresie wyrównywania deficytów edukacyjnych spowodowanych wadami wrodzonymi, rozwojowymi lub zaniedbaniami środowiska domowego i wyrównywanie istniejących braków,
• podniesienie umiejętności nauczycieli w zakresie indywidualizacji procesu nauczania,
• stworzenie możliwości wszechstronnego rozwoju umysłowego, psychicznego i społecznego dziecka na miarę indywidualnych możliwości dzięki nowo poznanym technikom i sposobom pracy z dziećmi z trudnościami,
• rozwój osobowości zawodowej nauczycieli w zakresie wspierania uczniów z trudnościami, wspieranie wiary we własne siły, budowania poczucia własnej wartości, budowania relacji pomiędzy uczniami,
• zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych,
• zapobieganie demoralizacji oraz wykluczeniu społecznemu na późniejszym etapie życia,
• zapobieganie przedwczesnemu kończeniu edukacji,
• zmniejszenie stresu u dzieci związanego z niepowodzeniem szkolnym lub innego rodzaju trudnościami,
• niesienie umiejętnej pomocy rodzicom poprzez dawanie praktycznych wskazówek do pracy z dzieckiem.

Nauczyciele biorący udział w projekcie zdobywają doświadczenie związane z udziałem w tego typu projektach i tworzą kadrę, która będzie kontynuować działania szkoły w różnych programach międzynarodowych od najprostszych tj. eTwinning, który dzięki projektom tego typu jest obecny w naszej szkole od ok. 3 lat, po projekty współpracy szkół, które ciągle realizujemy. Ponadto każda z mobilności wpływa znacząco na znajomość języków obcych, a przede wszystkim na zdobycie nowych umiejętności zawodowych przez uczestników projektu, metod i technik pracy z uczniem. Daje możliwości rozwoju zawodowego, osobistego ale i kulturowego.

Instytucja może włączać zdobyte doświadczenie i nabyte kompetencje pracowników szkoły uczestniczących w projekcie do planu strategicznego rozwoju szkoły w następujący sposób:

1. Przede wszystkim udział w kursie jest dla niektórych kolejnym, dla innych nowym europejskim doświadczeniem pracowników, pedagodzy biorący udział w projekcie nabierają pewności siebie i motywacji do pracy. Po odbyciu takiego kursu nauczyciele stają się liderami posiadającymi bogatsze doświadczenie w kwestii mobilności i międzynarodowych kontaktów personalnych. Poznanie nauczycieli z innych szkół może zaowocować kolejnymi projektami w ramach różnych akcji programu Erasmus plus.
2. Kursy umożliwiają pracownikom szkoły zastosowanie w codziennej pracy zdobytej wiedzy i przyczyniają się do zapobiegania wykluczeniu społecznemu i wcześniejszemu kończeniu edukacji przez uczniów z trudnościami w nauce oraz przez uczniów mniej zdolnych. Mamy nadzieję że dzięki udziałowi w tych kursach będziemy wiedzieć jak dbać o młodego człowieka żeby wyrósł na wartościowego pracownika na rynku pracy. 
3. Nauczyciele podnoszą swoje kwalifikacje językowe. Po ukończeniu kursów szkoła ma lepiej wykwalifikowaną kadrę. Wszyscy nauczyciele biorący udział w projekcie albo od wielu lat pracują w szkole podstawowej, albo są młodymi nauczycielami; żeby angażować się w projekty typu eTwinning czy partnerstwo szkół w ramach akcji KA2 Erasmus + potrzebują komunikatywnego języka obcego, kontaktu z "native speakerem". A jednym ze strategicznych celów szkoły jest zaangażowanie się w akcje KA2 i w partnerstwo szkół. Nabyte kontakty i doświadczenie tylko nam to ułatwiają. 
4. Nauczyciele nabywają nowe umiejętności zdiagnozowania indywidualnych potrzeb uczniów, poznają inne metody organizacji pracy i mogą skuteczniej organizować pracę.
5. Poprzez efektywne wspieranie uczniów i odpowiednią pracę z nimi, codziennie, dzięki nowo poznanym innowacyjnym metodom nauczania, nauczyciele przyczyniają się do kształtowania przyszłości dzieci zagrożonych wykluczeniem społecznym, a w dalekiej przyszłości bezrobociem. W krajach członkowskich Unii Europejskiej "early school leaving" staję coraz większym problemem a zapobieganie tego typu zjawiskom zostało opisane w przewodniku Erasmus + jako jeden z priorytetów.
6. Zdobytą wiedzę nauczyciele przekazują swoim uczniom, by kształtować pozytywne wzorce uczenia się i by umożliwić uczniom odnajdywanie siebie w europejskim społeczeństwie już w szkole podstawowej, pomimo trudności które mają.

Podczas każdego projektu powstaje wiele ciekawych materiałów: płyta dla nauczycieli i rodziców w formie praktycznego przewodnika (ćwiczeniami i technikami pracy) będzie produktem z którego będą korzystać wszyscy nauczyciele i zainteresowani rodzice. Część pierwsza przeznaczona dla rodziców uczniów z trudnościami w uczeniu się, część druga dla nauczycieli pracujących z takimi dziećmi.

Izabela Monieta
Grażyna Hodun
nauczycielki języka angielskiego w Szkole Podstawowej nr 12 im. Zygmunta Glogera w Białymstoku

Podsumowanie projektu 
"Do Hiszpanii po wiedzę i umiejętności - kontynuacja" w ramach programu Erasmus+

mgr Anna Maria Lichograj

Zespół Szkół Rolniczych w Białymstoku

Z sentymentem przeglądamy zdjęcia - luty 2020... Malaga... Klomby pełne kwitnących kwiatów. Sevilla... Plaza de España. To tutaj nagrywano sceny z „Gwiezdnych wojen”. Nerja... Morze Śródziemne, a w nim kąpiący się uczniowie naszej szkoły – Zespołu Szkół Rolniczych w Białymstoku. Kolejne zdjęcia pochodzą z lipca bieżącego roku - malownicze góry Thorcal de Antequera. Monumentalny most - Puente Nuevo, w jednym z najpiękniejszych miast Hiszpanii, Rondzie. To tylko mały wycinek tego, co pozostało w naszych wspomnieniach...
We wrześniu 2021 roku w Zespole Szkół Rolniczych w Białymstoku z wielkim sukcesem zakończył się międzynarodowy projekt europejskiego programu Erasmus+ pt. „Do Hiszpanii po wiedzę i umiejętności - kontynuacja”. Wzięło w nim udział czterdzieścioro dwoje uczniów oraz czworo nauczycieli. Pierwsza tura wyjechała na staż jeszcze w lutym 2020 roku, a druga w lipcu bieżącego roku. Przedłużenie projektu było spowodowane obostrzeniami związanymi z pandemią, w związku z czym termin drugiej mobilności dwukrotnie ulegał zmianie. Ale w końcu się udało!
Uczniowie z sześciu klas technikum wraz z opiekunami mieszkali w Granadzie, przepięknym mieście w południowej Hiszpanii, które w późnym średniowieczu było centrum ostatniego państwa muzułmańskiego Andaluzji, na Półwyspie Iberyjskim. Podobno jeśli nie widziało się Granady, to nie widziało się niczego, a jeśli miałoby się odwiedzić tylko jedno miasto w Hiszpanii – powinna to być właśnie Granada!
Młodzież z klas technikum weterynarii, architektury krajobrazu, mechanizacji rolnictwa i agrotroniki, technikum rolniczego, obsługi turystycznej oraz technikum informatycznego przez trzy tygodnie miała okazję zdobywać doświadczenie w swoich branżach oraz doskonalić umiejętności językowe. Naszym partnerem ze strony hiszpańskiej, który zadbał o każdy szczegół pobytu, była firma Europuente Spanish Project Partner. Dzięki jej pracownikom uczniowie odbyli staże u hiszpańskich pracodawców, mając możliwość rozwoju zawodowego i realizując tym samym główne cele projektu.
Jednym z nich był przyrost kluczowych kompetencji i umiejętności specjalistycznych uczniów, zróżnicowanych ze względu na zdobywany zawód – stąd też bardzo różne miejsca odbywania praktyk przez uczniów. Młodzież wykonywała np. czynności związane z profilaktyką i leczeniem chorób zwierząt w profesjonalnych gabinetach weterynaryjnych, pielęgnowała egzotyczną roślinność na terenie zamkniętego osiedla, zdobywała wiedzę w firmie informatycznej zajmującej się programowaniem czy też zajmowała się obsługą gości w hotelowej recepcji i barze.
Działania te wpłynęły znacząco na wzrost wiedzy i umiejętności w zakresie branżowego języka angielskiego, pozwalając uczniom poznać słownictwo dotyczące wybranej specjalności. Staż odbywany u hiszpańskojęzycznych pracodawców zmobilizował także młodzież do podstawowej komunikacji w języku hiszpańskim, którego tajniki zgłębiała podczas kursu zorganizowanego przez firmę Europuente. Zapewniła ona uczniom nie tylko wsparcie merytoryczne, ale również zajęcia rekreacyjne oraz bogaty program kulturowy.
Wyjeżdżając na praktyki zawodowe do Hiszpanii, młodzi ludzie mieli okazję w pełni czerpać z różnorodności kulturowej, którą gwarantuje fascynujący tygiel etniczny – Granada. Wyjazdy edukacyjno-krajoznawcze do najważniejszych miejsc historycznych w Andaluzji pozwoliły uczniom poznać nie tylko artyzm architektury i sztuki muzułmańskiej, ale również historię Europy w pigułce.
Podsumowanie projektu odbyło się w październiku bieżącego roku, a zwieńczyła je uroczysta prezentacja dotychczasowych działań z udziałem Dyrekcji, Rady Pedagogicznej i uczniów naszej szkoły.
W ramach podsumowania pani Ewa Szorc, która była jedną z autorek projektu, a także uczestniczyła w pierwszym wyjeździe na staż zawodowy do Hiszpanii jako opiekun, zapoznała obecnych na spotkaniu z jego głównymi założeniami i omówiła poszczególne etapy realizacji (postępowanie rekrutacyjne, przygotowanie językowe i kulturowe, spotkania z uczestnikami projektu i ich rodzicami, organizację wyjazdu młodzieży itp.). Zaprezentowała również rezultaty projektu i podkreśliła, że wszyscy uczniowie biorący w nim udział otrzymali dokument Europass Mobilność honorowany przez pracodawców we wszystkich krajach Unii Europejskiej.
Pani Anna Maria Lichograj, która także była współautorką projektu oraz opiekunem uczniów podczas drugiej mobilności uczniów w lipcu tego roku, opowiedziała o realizacji stażu zawodowego przez młodzież naszej szkoły, nabytych przez nią kompetencjach zawodowych i językowych oraz realizacji programu kulturowego. Zaprezentowano również film przygotowany przez młodzież uczestniczącą w projekcie.
Społeczność szkolna Zespołu Szkół Rolniczych w Białymstoku miała też okazję skosztować tapas - niewielkich przekąsek serwowanych zwykle w hiszpańskich barach oraz słodkiego przysmaku - churros z czekoladą. Gościom posmakowała szczególnie tradycyjna hiszpańska sangria - oczywiście bezalkoholowa, przygotowana przez uczniów.
Często wracamy myślami do chwil spędzonych w Andaluzji... Zdobyta przez młodzież wiedza oraz doświadczenie w przyszłych zawodach procentują na polskim rynku każdego dnia. Celem projektu było m.in. przygotowanie młodych ludzi do dalszej drogi edukacyjno-zawodowej w kraju i za granicą. Nowe metody pracy, które poznali oni realizując europejską ścieżkę kształcenia, z pewnością pomogły w podniesieniu ich kompetencji zawodowych. Przełamanie bariery językowej, poszerzenie słownictwa branżowego – to tylko niektóre z efektów, jakie uzyskali nasi uczniowie. Z pewnością będziemy wspierać dalsze mobilności młodych ludzi, zachęcając do kształcenia się również z dala od domu, gdyż jesteśmy przekonani, iż „kluczem do edukacji jest przeżycie piękna”. Uczestnicy projektu „Do Hiszpanii po wiedzę i umiejętności - kontynuacja” z pewnością mogli wprowadzić tę maksymę w życie...

Autorkami i koordynatorkami projektu były: p. Ewa Szorc, nauczycielka historii oraz p. Anna Maria Lichograj, nauczycielka j. polskiego w Zespole Szkół Rolniczych w Białymstoku.

Erasmus szansą na zdobycie nowych doświadczeń i rozwijanie osobowości nauczyciela i ucznia

W warunkach rozprzestrzeniającego się procesu globalizacji państwa członkowskie Unii Europejskiej stawiają nacisk na dynamiczny rozwój kluczowych kompetencji nauczycieli i uczniów oraz stałe podnoszenie kwalifikacji zawodowych, poszerzanie wiedzy, zdobywanie umiejętności, a tym samym stwarzanie sobie szansy samorozwoju. E jak Erasmus i Europa budują przestrzeń i możliwości, które w wielu szkołach w Polsce są jeszcze nie w pełni wykorzystywane, a szkoda. Nie bez powodu istnieje powiedzenie „Podróże kształcą” (ang. Travelling broadens your mind) i bynajmniej w przypadku programu Erasmus+ nie chodzi tu tylko o rozwój kompetencji językowych ale przede wszystkim o szeroko rozumiany rozwój osobisty.
Przede wszystkim, programy Erasmus, głównie dzięki mobilnościom, są bardzo interesujące dla uczniów i nauczycieli. Towarzyszy im przy tym zdobywanie wielu doświadczeń rozwijających kompetencje interpersonalne i społeczne.
Co więcej, uczestnicy wszystkich programów doskonalą znajomość języków obcych, jakże ważnych dla funkcjonowania na międzynarodowym rynku pracy. Uczą się współpracować w międzynarodowej i wielokulturowej grupie, rozwiązując często nietypowe problemy oraz niestandardowe sytuacje. W okresie mobilności mają szansę rozwijać własne zainteresowania, pasje oraz uczyć się aktywnego udziału w życiu społeczności lokalnej danego kraju czy szerszej wspólnoty międzynarodowej. Nauczyciele i uczniowie zdobywają cenne doświadczenie i pewność siebie. Często zapoznają się z kulturą, odmiennymi zwyczajami, poszerzając swoje horyzonty oraz poznając nowoczesne systemy działania placówek, w których funkcjonują podczas okresu mobilności. Po powrocie wykorzystują zdobyte doświadczenie za granicą i stanowią atrakcyjną i pożądaną pozycję na polskim rynku pracy. Kluczowe jest również to, iż uczestnicy programu nabierają znacznej pewności siebie, patrzą na świat perspektywicznie, są ciekawi świata, otwarci na zmiany oraz nowe doświadczenia, a są to przecież cechy pożądane na rynku pracy. Ważnym aspektem programu jest możliwość odwiedzania szkół w Europie i obserwacji ich pracy, buduje to trwałą więź współpracy z instytucjami kształcenia wielu krajów. Program Erasmus+ pokazuje nie tylko jak skutecznie się uczyć, ale także uczy gotowości akceptowania zmian w środowisku międzynarodowym. Jest niejako swoistą podwaliną oraz skutecznym narzędziem dla procesów internacjonalizacji Instytucji i rozwijania kontaktów międzynarodowych.
Działania związane ze współpracą międzynarodową dotyczą zdobywania europejskiego doświadczenia, co powoduje, iż kadra w danej placówce wykazuje szersze zainteresowanie realizowaniem projektów o wymiarze europejskim, co jest nieocenioną motywacją do dalszej pracy. W roku 2017 , po wielu latach starań nasza szkoła otrzymała dofinansowanie na realizację projektu Erasmus + w ramach akcji KA2, Edukacja Szkolna „My Rights – My Responsibilities” dla klas 4-6. W ramach projektu realizowane są liczne działania w oparciu o Konwencję Praw Dziecka.

Celem projektu jest:

• podnoszenie kompetencji językowych u dzieci,
• rozwijanie umiejętności informatycznych, korzystania z technologii komunikacyjnych,
• poszerzenie znajomości zagadnień związanych z prawami dziecka,
• rozwijanie przedsiębiorczości,
• wzbogacenie wiedzy o krajach europejskich, o kulturze krajów partnerskich,
• kształtowanie dobrych nawyków w zakresie odżywiania, uprawiania sportu, profilaktyki zdrowego stylu życia.

W ramach projektu w maju 2018 roku mieliśmy przyjemność gościć nauczycieli i uczniów i z Rumunii, Anglii, Hiszpanii, Włoch oraz Grecji. My również mamy możliwość odwiedzić kraje partnerskie.
Dzięki takim projektom osobowość nauczyciela i dziecka się rozwija:
- uczniowie nabierają pewności siebie,
- nauczyciele i dzieci podnoszą swoje kompetencje językowe,
- międzynarodowa wymiana doświadczeń do której dochodzi podczas mobilności z różnych krajów, pracujących na różnych szczeblach edukacji i w różnych środowiskach, umożliwia nauczycielom poznanie nowych form, metod pracy, dobrych praktyk dotyczących pracy z uczniami; nauczyciele chcą stosować nabyte umiejętności w codziennej pracy z uczniami mając na celu poprawę jakości pracy szkoły i zapobieganie niepowodzeniom,
- mobilność jest doskonałą okazją do zdobycia międzynarodowych kontaktów,
- udział nauczycieli w międzynarodowych kursach z pewnością jest odbierany pozytywnie przez rodziców uczniów, poprawia tym samym wizerunek szkoły,
- pedagodzy stają się bardziej innowacyjni, często w programach mobilności pojawiają się punkty dotyczące zastosowania innowacyjnych metod nauczania, wykorzystania narzędzi technologii informacyjno- komunikacyjnej, nabycie tych umiejętności umożliwia też lepszą realizacje indywidualizacji nauczania.
Wszystkie te wymienione działania przyczyniają się do podnoszenia jakości pracy szkoły. Nauczyciele zaangażowani w projekty Erasmus wiedzą więcej: szukają sposobów jak unikać niepowodzeń szkolnych u uczniów i jak budować w nich poczucie własnej wartości, kierować nimi, żeby wyrośli na odpowiedzialnych członków społeczeństwa zdolnych do pracy i angażowania się na rynku pracy, jak pracować z uczniem zdolnym i przeciętnym, wykorzystując doświadczenie kolegów z całej Europy. Pomimo różnic kulturowych nauczyciele w całej Europie mają bardzo podobne problemy. Dzielą się nimi podczas tego typu programów i wymieniają się dobrymi praktykami często utrzymując kontakty długo po szkoleniach.

Izabela Monieta
Grażyna Hodun
nauczycielki języka angielskiego w Szkole Podstawowej nr 12 im. Zygmunta Glogera w Białymstoku