Jan Dworakowski

W 90-LECIE WSKRZESZENIA POLSKIEGO SZKOLNICTWA W BIAŁYMSTOKU

W połowie sierpnia 1915 roku Białystok znalazł się pod okupacją niemiecką. W czasie I wojny światowej nastąpiła zmiana zaborcy. Ucieczka wojsk rosyjskich rozbudziła nadzieje na niepodległość. Obawiano się jednak pruskich rządów i początkową, pozorną życzliwość w stosunku do Polaków, starano się szybko wykorzystać. Jedną z bardzo ważnych inicjatyw białostockiej polskiej inteligencji i pobliskiego ziemiaństwa było zorganizowanie polskiego szkolnictwa.

W 10 dni po wejściu Niemców do Białegostoku, 23 sierpnia 1915 roku, odbyło się tajne zebranie w mieszkaniu Apolonii Srzedzińskiej (przy ul. Żwirki i Wigury 14), w którym uczestniczyli: Helena i Apolonia Srzedzińskie, Zofia Szmidtówna, Konstanty Kosiński, Michał Motoszko i Antoni Rudziński. Postanowiono wtedy powołać polską instytucję, która zajęłaby się organizacją szkolnictwa. Przeprowadzono równocześnie zbiórki pieniędzy na szkołę polską. W prywatnych mieszkaniach W. Hermanowskiego, W. Kości rodziło się szereg pomysłów, które ostatecznie zgłoszone władzom niemiecki, zostały zaakceptowane.
Od dnia 18 listopada 1915 r. na mocy zezwolenia władz niemieckich działało „Towarzystwo Pomocy Młodzieży Szkół Polskich”. Prowadziło ono różnorodne prace nad zakładaniem i utrzymywaniem szkolnictwa polskiego w Białymstoku i okolicy. 12 grudnia 1915 r. zmieniono nazwę Towarzystwa na „Towarzystwo Pomocy Szkołom Polskim w Białymstoku”. W skład zarządu wchodzili: ks. dziekan białostocki Antoni Songajłło (kurator), dr Aleksander Talheim (prezes), Witold Kościa (wiceprezes), Oswald Gessner (sekretarz), Czesław Moskalewski (skarbnik), Feliks Filipowicz, Wincenty Hermanowski, Stanisław Homan, Wacław Fijałkowski i Władysław Ostrowski. Po wyjeździe dra A. Telheima do Grodna funkcję prezesa objął W. Kościa, a od lipca 1917 do 1919 r.- dr Witold Bajenkiewicz. Poszczególni członkowie zarządu sprawowali bezpośrednią opiekę nad powstającymi w Białymstoku szkołami.
Najwcześniej, jeszcze przed oficjalnym zatwierdzeniem Towarzystwa, dnia 6 listopada 1915 roku nastąpiło otwarcie w Białymstoku- pierwszej od 1831 r.- polskiej szkoły elementarnej. Szkoła ta mieściła się w budynku prywatnym przy ul. Kraszewskiego 13. Kierownikiem jej był Michał Motoszko, znany w mieście nauczyciel tajnego nauczania w czasach carskich. Uczyli zaś: ks. Paweł Piekarski (prefekt), Zofia Szmidtówna, Czesława Ostaszewska- Kosińska, Emilia Węclikówna. Do czterech oddziałów uczęszczało 129 dzieci. Rodzice wpłacali miesięcznie po dwa ruble. W programie nauczania zatwierdzonym przez władze niemieckie, były następujące przedmioty: religia, j. polski, j. niemiecki, rachunki, geografia, przyroda, rysunki, roboty, kaligrafia, gimnastyka, śpiew. Brak historii wśród nauczanych przedmiotów potwierdzał niemiecki sprzeciw wobec żądań Polaków i był zapowiedzią przyszłych represji germanizacyjnych.
Wielkie trudności związane z prowadzeniem polskiej szkoły nie zahamowały energicznych działań Towarzystwa Pomocy Szkołom Polskim. Szybko podjęto decyzję o utworzeniu w Białymstoku szkoły średniej (gimnazjum). Na organizatora i kierownika szkoły powołano ks. dra Stanisława Hałkę- absolwenta Uniwersytetu we Fryburgu (Szwajcaria), znawcę historii Polski piastowskiej, a w Białymstoku- młodego wikariusza parafii farnej. Po otrzymaniu zgody od władz niemieckich, nawiązał on kontakt z Główną Radą Opiekuńczą w Warszawie i przy poparciu księdza Jana Gralewskiego - znanego pedagoga i organizatora polskiego szkolnictwa - rozpoczął angażowanie personelu nauczycielskiego, gromadzenie książek, pozyskiwanie niezbędnych funduszy.
W dniu 29 listopada 1915 r. – w rocznicę wybuchu powstania listopadowego – zostało uroczyście otwarte Polskie Realne Gimnazjum pod dyrekcją ks. dra Stanisława Hałki. Gimnazjum mieściło się w gmachu przy ul. Warszawskiej 63, gdzie wcześniej były rosyjskie szkoły handlowe (męska i żeńska).

...

Cała publikacja dostępna jest w pliku do ściągnięcia.

Pobierz: Całość w formacie pdf