mgr Zyta Ewa Dapkun - nauczyciel ZSM-D w Białymstoku
mgr inż. Jarosław Wiślak- nauczyciel ZSM w Białymstoku

Europejski model edukacji - dokąd zmierzamy?!

Tematyka dotycząca edukacji w aspekcie integracji z Unią Europejską jest dla mnie szalenie interesująca. Chcąc wiedzieć, w jakich kierunkach zmierzać będzie Polska oświata, zrozumieć logikę i celowość wprowadzanych zmian pozwoliłam sobie zgłębić temat i podzielić się niniejsza wiedzą.

Wielonarodowe spojrzenie na edukację jest konieczne z uwagi na rosnące zjawisko współzależności globalnej, która napędza rozwój ogólnospołeczny i pogłębia nierówności społeczno- gospodarcze pomiędzy krajami, na wiele społeczeństw w tym bezpośrednio na systemy edukacyjne. To właśnie edukacja w największym stopniu decyduje o procesach rozwoju jednostki i społeczeństwa. Chodzi o to, aby edukacja XXI w., obok wzbogacania wiedzy i doświadczenia także była czynnikiem konstytuującym jednostkę i stosunki między ludźmi, między grupami i między narodami. Jawi się to jako szansa w dążeniu do, rozwoju ludzkości w duchu tolerancji religijnej, rasowej i społecznej, którego celem jest przestrzeganie praw człowieka i likwidacja skutków jak uprzedzenia, ucisk, ubóstwo, alienacja czy wojny. Współczesny, europejski model edukacji zakłada przede wszystkim: koncepcję edukacji przez całe życie, fundamentalność ,,filarów edukacji”, nowe wymagania i oczekiwania wobec nauczyciela XXI w. oraz zmodyfikowany typ relacji uczeń- nauczyciel. 
Kształcenie ustawiczne, edukacja przez całe życie, jest kluczowa dla XXI wieku. Nie można już dziś się spodziewać, że człowiek zgromadzi w swojej młodości podstawowy zasób wiedzy, który wystarczy na całe życie. Szybka ewolucja świata wywołuje stałą potrzebę aktualizowania zasobu wiadomości. Świat robi się mniejszy i coraz więcej więzów łączy nas z innymi państwami. Zgodnie z tą koncepcją, wszystkie rodzaje wiedzy przenikają się i wzbogacają wzajemnie. Edukacja powinna obejmować czas od dzieciństwa po kres życia, powinna być nieograniczona czasem i przestrzenią, przez co stać się wymiarem samego życia. Ten typ edukacji stwarza okazję do uczenia się i rozwijania swoich umiejętności. Podstawą edukacji przez całe życie są wspomniane cztery fundamentalne zasady dydaktyczne, tzw. Filary edukacji: uczuć się, aby wiedzieć; uczyć się, aby działać; uczyć się, aby żyć wspólnie; uczyć się, aby być. Zasada,, uczuć się, aby wiedzieć” sugeruje opanowanie wiedzy pozwalającej poznać i zrozumieć otaczający świat, najczęściej przez historię, literaturę piękną, turystykę, nauki społeczne, sport, kulturę. Rozwinąć zainteresowania i krytycyzm, co determinuje do zagłębiania się w zakątki wiedzy specjalistycznej. Nauczyć się uczyć jak czerpać naukę z otaczającego świata przez całe życie, aby na płaszczyźnie relacji między edukacją a procesami integracji, kształcić ludzi, którzy mogą skutecznie realizować ideały i zadania Wspólnoty. W myśl zasady,, uczyć się, aby działać” nie wystarczy dziś już samo zdobycie kwalifikacji do wykonywania zawodu. Potrzebne są znacznie szerzej rozumiane kompetencje (rozumiane jako swoisty koktajl kwalifikacji zawodowych, postaw społecznych, umiejętności pracy w zespole, zdolności podejmowania ryzyka) do wykonywania przyszłej pracy, która podlega stałej ewaluacji. Ten rodzaj uczenia się ma przygotować do działania w różnych, często trudnych. Dziedziny wiedzy warunkujące powodzenie jednostki i pożytek społeczny w pierwszej połowie XXI wieku, jest to nauka języków obcych, sprawność posługiwania się komputerem, który jest narzędziem pracy znacznie ułatwiającym nauczanie i uczenie się; samokształcenia oraz porozumiewania się i kooperacji z innymi. Stąd celem i wyzwaniem systemu edukacji jest doprowadzenie do tego, aby każdy absolwent polskiej szkoły średniej znał dwa języki obce, co jest zgodne z aktualnymi zaleceniami UE i Rady Europy. Na system nauczania w Polsce maja wpływ różnice historyczne oraz różnice ekonomiczne między Europą Centrum a Europą Peryferii a z nią wzrost tendencji nacjonalistycznych, zjawisko monetaryzmuoraz wszechobecna przemoc i agresja, które zbyt często niweczą postęp ludzkości. Stąd zwrócenie uwagi na zasadę,, uczyć się, aby żyć wspólnie”, którą realizuje metoda angażowania się we wspólne działania (projekty), które wyciszają lub nawet wygaszają konflikty poprzez wytworzenie pewnego rodzaju identyfikacji pomiędzy ludźmi. Jest to płaszczyzna edukacji przez Europę- jako rzeczywistość i sytuacje ułatwiające zdobywanie doświadczeń przez ludzi. Zgodnie z zasadą,, uczyć się, aby być”, każda jednostka powinna posiąść umiejętność samodzielnego i krytycznego myślenia, aby być zdolną do niezależnych sądów i decydowania o słuszności podejmowanych działań. Płaszczyzną tego filara edukacji jest przygotowanie człowieka do samokształcenia poprzez naukę planowania działań, wyrobienie umiejętności poszukiwania informacji i korzystania z nich, analizowania i syntetyzowania danych. Działania w obrębie tego filara mają przyczynić się do samorealizacji oraz ukształtowania aktywnej postawy obywatelskiej w demokratycznym społeczeństwie.
Dla Polski najważniejszym wyzwaniem na najbliższe 15-20 lat jest ,,powstanie zjednoczonej Europy”. Dla edukacji oznacza to zespół zadań, których realizacja powinna przygotować młodzież i dorosłych do uczestnictwa w tym procesie oraz realnego jego postrzegania. Konieczne jest preparowanie do realizacji tych działań ludzi dorosłych, którzy pracują z młodzieżą. Nauczyciel, aby być promotorem nowej koncepcji edukacji, powinien otrzymać odpowiednie przygotowanie, wiedzę i umiejętności, polepszenie pracy, płacy i statusu społecznego. Strategia Rozwoju Edukacji stwierdza, że w obecnym edukacji najważniejszy jest uczeń, student, uczestnik kształcenia, do którego strategie kierują swoje działania, ale przede wszystkim nauczyciel, odpowiedzialny za rozwój uczestnika działań. Przepisy prawne obowiązujące od 1 października 2004 r., biorąc pod uwagę wymagania i oczekiwania wobec nauczyciela XXI w., wprowadziły zmiany kształcenia nauczycieli, przedmiotów kształcenia zawodowego, wymiaru praktyk oraz treści programowych i wymaganych umiejętności (znajomości języka obcego w stopniu zaawansowanym oraz wykorzystywanie technologii informacyjnej). Istotną zmianą jest także przygotowywania nauczycieli do nauczania przedmiotów na wyższych studiach zawodowych. Reforma edukacji obejmuje również zmiany w zakresie oceniania i egzaminowania, systemu zarządzania i nadzoru pedagogicznego oraz systemu kształcenia i doskonalenia nauczycieli. Z pewnością przeprowadzanie reform bez nauczycieli lub wbrew nauczycielom ostatecznie hamuje realizację innowacji pedagogicznych. Nauczyciele muszą podjąć trudne zadanie uatrakcyjnienia szkoły i dostarczenia uczniom narzędzi do rzeczywistego rozumienia społeczeństwa informatycznego. Szkoła powinna otworzyć się na otaczający świat, organizować formy nauczania poza instytucją szkoły, zadbać o ścisły związek między materiałem nauczania a codziennym życiem, zwiększyć wpływ środowisk na decyzje dotyczące organizacji i doboru treści nauczania. 
Z dokumentów UE wynika, ze funkcjami i zadaniami edukacji są przede wszystkim: przekazanie społeczeństwu zasobu wiedzy z różnych dziedzin nauki i życia związanego z teraźniejszymi i przyszłymi losami Europy; przygotowanie ludzi do życia zawodowego w gospodarce rynkowej i wolnego rynku europejskiego, zmiana mentalności, nawyków, przyzwyczajeń, stylów życia poprzez modernizacje nauki historii i geografii oraz rozwijanie nauki języków. W odpowiedzi na stanowisko UE, MEN opracowało założenia zbliżenia polskiej edukacji do rozwiązań i struktur UE miedzy innymi poprzez wzajemne uznawanie okresów nauki, świadectw oraz tytułów i kwalifikacji zawodowych, przybliżenie modelu szkolnictwa ogólnego i zawodowego do koncepcji i programów nauczania w krajach UE; stworzenie systemu akredytacji szkół i doskonalenie zawodowe nauczycieli, nauczanie języków obcych jak również tworzenie instytucji na pograniczu nauki i gospodarki. Dał się zauważyć swoisty dialog UE z polskim systemem oświaty na płaszczyźnie edukacji. Program doskonalenia systemu edukacji w Polsce obejmuje sześć działań, wspieranych przez specjalne,, projekty”(programy edukacyjne), finansowane z funduszu pomocy bezzwrotnej UE w ramach PHARE. Unia uznała ,,rozwój zasobów ludzkich” za jeden z priorytetowych w jej współpracy z krajami Europy Środkowej i Wschodniej. Wśród wspomnianych problemów możemy wymienić wynikające z nich kierunki działań polskiej edukacji. Jest to miedzy innymi poszerzenie oferty edukacyjnej dzieci i młodzieży, poprawa jakości kształcenia, dostosowanie systemu kształcenia zawodowego do potrzeb zmieniającej się gospodarki i rynku pracy, również podniesienie kwalifikacji zawodowych nauczycieli oraz zmiany prawa oświatowego w kierunku jego dostosowania do reformy i zarządzania państwem oraz zbliżenia do rozwiązań stosowanych w UE. 
Wszystkie te działania po to, aby lepiej dostosować się do wyzwań cywilizacyjnych, europejskich i globalnych oraz rywalizacji międzynarodowej oraz walki z niesłusznymi stereotypami i mitami.
Tak, więc postanowienia Układu Europejskiego dotyczące oświaty, a w szczególności poprawy jakości i efektywności systemów edukacji w UE, ułatwienie powszechnego dostępu do systemów edukacji, otwarcie systemów na środowisko i świat, należy traktować jako wskazanie pewnych priorytetowych kierunków, które powinna uwzględnić polska polityka oświatowa, z zachowaniem pełnej gestii naszego państwa w zakresie kształtowania ustroju szkolnego.

Źródła:

• Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, Strategia Rozwoju Edukacji na lata 2007-2013, Narodowy Plan Rozwoju, sierpień 2005r.,
• Czesław Banach, Strategia i zadania edukacji w integracji Polski z Europą, w: Szkoła: edukacja europejska, (red) Jan Kropiwnicki, Jelenia Góra, 2001,
• Andrzej Janowski, Polska szkoła wobec wyzwań integracji europejskiej, w: Szkoła: edukacja europejska, (red) Jan Kropiwnicki, Jelenia Góra, 2001
• lżbieta Hoffman (red), Edukacja w Europie: różne systemy kształcenia i szkolenia- wspólne cele do roku 2010. Program prac dotyczących realizacji przyszłych celów systemów edukacji, Warszawa 2003r
• Małgorzata Adamska- Chudzińska, Refleksja nad europejskim modelem edukacji, w: Szkoła: edukacja europejska, (red) Jan Kropiwnicki, Jelenia Góra, 2001
• D. Dziewulak, Systemy szkolne Unii Europejskiej, Wyd. ,,Żak”, Warszawa 1997

...

Cała publikacja dostępna jest w pliku do ściągnięcia.

Pobierz: Całość w formacie pdf ,